Προπονητής: Φιλοσοφία και πιέσεις

Το επάγγελμα του προπονητή απαιτεί εξέχουσες ιδιότητες. Η κοινωνία βλέπει τους προπονητές σαν υπεράνθρωπους. Ο Bill Libby γράφει στο βιβλίο του ''The Coaches'': Το επάγγελμά τους είναι από τα πιο δύσκολα- γεμάτο παράλογες απαιτήσεις, ανασφάλειες και με αδιάκοπη πίεση. Πως τα καταφέρνουν; Γιατί συνεχίζουν; Οι περισσότεροι πιστεύουν πως το βασικότερο για να γίνει κάποιος προπονητής, είναι να ήταν προηγουμένως ποδοσφαιριστής. Επίσης, κυριαρχεί η άποψη πως όσο καλύτερος ήταν σαν ποδοσφαιριστής, τόσο καλύτερος θα γίνει σαν προπονητής. Σίγουρα οι εμπειρίες παίζουν ρόλο, αλλά αρκεί αυτό; Η απάντηση στα λόγια του Vince Lombardi: ΄΄Προπονητές που μπορούν να σχεδιάσουν ένα παιχνίδι στον πίνακα, υπάρχουν με το κιλό. Αυτοί που νικούν, μπαίνουν μες στην ψυχή του παίκτη και τον ξεσηκώνουν.΄΄ Δεν είναι αρκετό να γνωρίζεις την τεχνική και την τακτική του ποδοσφαίρου. Σημαντικό είναι να ξέρεις να το μεταφέρεις, να μπορείς να το διδάξεις. Απαιτείται ένα πλήθος δεξιοτήτων και γνώσεων από τον προπονητή, για να μπορεί να ηγηθεί, να επικοινωνήσει, να παρακινήσει, να βελτιώσει τους ποδοσφαιριστές και την ομάδα. Η πραγματικότητα διδάσκει πως πίσω από κάθε επιτυχημένη και με διάρκεια ομάδα, πάντα βρισκόταν ένας χαρισματικός προπονητής: Ματ Μπάσμπι, Ρίνους Μίχελς, Μαρσέλο Λίπι, Άλεξ Φέργκιουσον, Φάμπιο Καπέλο, Αρσέν Βενγκέρ, Χοσέ Μουρίνιο, Όττο Ρεχάγκελ, Πεπ Γκουαρντιόλα. Το περιβάλλον σήμερα είναι σαφώς πιο απαιτητικό (π.χ. ΜΜΕ, παράγοντες, οπαδοί, παίκτες). Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι  προπονητές είναι πολύ περισσότερες από το παρελθόν. Συχνά παραγνωρίζεται το πόσο πολυσύνθετο είναι το επάγγελμα του προπονητή. Λες και απλά η δουλειά ενός προπονητή είναι ένας σχηματισμός, αποτελούμενος από μια επιλογή παικτών. Λες και όλη αυτή η διαδικασία που αφορά στην αγωνιστική εικόνα μιας ομάδας, είναι προϊόν  μιας απλής αριθμητικής πράξης: Έχω έναν τερματοφύλακα, προσθέτω ένα δεξί μπακ, ένα κεντρικό αμυντικό κ.λ.π. Η τελική εικόνα μιας ομάδας είναι αποτέλεσμα, μιας πραγματικά επίπονης διαδικασίας  αρχικά στο μυαλό του προπονητή και στη συνέχεια στο γήπεδο, προερχόμενη από καθημερινή 24ωρη απασχόληση, για μήνες ή για χρόνια! ''Το να δημιουργήσεις μια ομάδα είναι ένα προγραμματισμένο έργο''  Marcello Lippi. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, ο προπονητής γνωρίζει με ποιο τρόπο και με ποιους παίκτες, θα μπορέσει να επιτύχει τους στόχους της ομάδας. Υπάρχει μια αμφίδρομη επικοινωνία, δημιουργείται μια σχέση εμπιστοσύνης και αλληλοσεβασμού. Ταυτόχρονα μέσα από την δουλειά, την επανάληψη, την αναθεώρηση και τη βελτίωση, δημιουργείται η πίστη στην επιτυχία. Μέσα στο ποδοσφαιρικό τμήμα, ο καθένας γνωρίζει πως οι επιλογές του προπονητή είναι αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας. Δεν υπάρχουν κολλημένοι σε πρόσωπα και συστήματα προπονητές. Υπάρχουν προπονητές που πιστεύουν στη δουλειά τους, πιστεύουν στον κόπο και τον ιδρώτα που έχουν χύσει οι ποδοσφαιριστές τους και αυτός είναι ο μόνος δρόμος για την επιτυχία. Κανένας προπονητής που σέβεται τον εαυτό του, δεν ΄΄παίζει το κεφάλι του΄΄, χρησιμοποιώντας παίκτες, σαν αποτέλεσμα εξωτερικών πιέσεων. Αν υποκύψει, είναι σίγουρο πως έχει ήδη χάσει το παιχνίδι, καθώς οι ίδιοι οι ποδοσφαιριστές του είναι οι πιο αυστηροί και δίκαιοι κριτές. Αν χαθεί η εμπιστοσύνη και το αίσθημα δικαίου στα αποδυτήρια, τότε δεν υπάρχει περίπτωση επιτυχίας. Αν οι ποδοσφαιριστές δεν πιστεύουν στον προπονητή, δεν μπορούν να έχουν ιδανική απόδοση και να εφαρμόσουν το αγωνιστικό πλάνο της ομάδας. ''Οι παίκτες πρέπει να αισθάνονται ότι έχουν ένα σίγουρο και δυνατό καθοδηγητή''  Marcello Lippi. Η διαχείριση αυτής της κατάστασης, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην επιτυχία. Οι ομάδες ξεκινάνε τα πρωταθλήματα ή τα τουρνουά, με ένα βασικό σχηματισμό, ένα βασικό κορμό ποδοσφαιριστών και παίκτες έτοιμους να ενταχθούν στην ομάδα, για να αντικαταστήσουν τραυματίες, ποδοσφαιριστές που απουσιάζουν λόγω τιμωρίας ή ποδοσφαιριστές που είναι κουρασμένοι ή ντεφορμέ. Ακόμα, για να διαφοροποιήσουν τα δεδομένα ενός αγώνα που χρειάζεται είτε αρχικά είτε κατά τη διάρκειά του μια πιο αμυντική ή επιθετική προσέγγιση. Αυτό που τελικά παρουσιάζει μια ομάδα στο γήπεδο, έχει προέλθει από μια στοχευμένη διαδικασία και σίγουρα είναι το καλύτερο δυνατό, σε σχέση με τις συνθήκες, τα δεδομένα και της ιδιαιτερότητες. Είναι ο δρόμος προς την επίτευξη των στόχων ης ομάδας, αφού έχουν σταθμιστεί πάρα πολλοί παράγοντες. Είναι απαραίτητο να υπάρχει πίστη σε αυτό το οικοδόμημα και στις περισσότερες περιπτώσεις, υπάρχει αφού προπονητής και παίκτες το έχουν δημιουργήσει και το έχουν ''δουλέψει''.  Όταν τα αποτελέσματα, δεν είναι τα επιθυμητά, αρχίζουν οι πιέσεις προς τον προπονητή. Πιέσεις για αλλαγές παικτών, σχηματισμού, τακτικής προσέγγισης των αγώνων. Αυτό, που όλοι ξεχνάνε είναι πως ο πρώτος που διαπιστώνει τα τυχόν προβλήματα και ενδιαφέρεται φυσικά για την επίλυσή τους είναι ο ίδιος ο προπονητής! Βέβαια, ο προπονητής τα συμπεράσματα και τις παρατηρήσεις του, θα τα συζητήσει με τους συνεργάτες του, με τους παίκτες του και θα προσπαθήσει να τα επιλύσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, μέσα στο γήπεδο. ''Η δουλειά μου δεν είναι να κριτικάρω τους παίκτες μου δημόσια'' Sir Alex Ferguson. Μέσα σε αυτή τη διαδικασία, σημαντικό ρόλο παίζει να δείξει ο προπονητής πίστη στην ομάδα ολόκληρη αλλά και στον κάθε ποδοσφαιριστή ξεχωριστά, ότι τον πιστεύει και τον στηρίζει. Οι ποδοσφαιριστές είναι κι αυτοί άνθρωποι, δεν είναι ρομπότ. Όσο επαγγελματίες κι αν είναι, θα κάνουν λάθη, θα έχουν άσχημες εμφανίσεις, θα αντιμετωπίσουν προσωπικά προβλήματα που θα τους επηρεάσουν. Τότε, για να ξεπεράσουν τα όποια προβλήματα και να επανέλθουν στις καλές εμφανίσεις, χρειάζονται τη στήριξη του προπονητή τους. ''Αν εμφανιστείς την Δευτέρα το πρωί, μετά από μια ήττα και δεν δείξεις αυτοπεποίθηση, τότε αυτό θα επηρεάσει τους παίκτες'' Sir Alex Ferguson. Αυτή η ρήση, βρίσκει εφαρμογή τόσο σε ομαδικό, όσο και σε ατομικό επίπεδο. Μπορείς να επισημάνεις τα λάθη, να ψάξεις τις αιτίες για να τις διορθώσεις, αλλά πρέπει η ομάδα ή ο παίκτης να μη χάσουν την πίστη στις ικανότητες τους και την προσπάθεια που έχουν κάνει. Αυτή τη στιγμή, που ένας ποδοσφαιριστής δεν έχει την απόδοση που μπορεί, χρειάζεται την σωστή διαχείριση και τη στήριξη από τον προπονητή του. Προσωπικές συζητήσεις με τους ποδοσφαιριστές πάντα βοηθάνε, ειδικά αν περιέχουν σωστές και αντικειμενικές παρατηρήσεις και στοιχεία εμψύχωσης-τόνωσης του ηθικού. Οι επόμενες δύο ατάκες, περιγράφουν νοήματα που πρέπει να περάσουν στο μυαλό των προπονητών πρώτα βέβαια, για να μπορέσουν να τα μεταφέρουν στους ποδοσφαιριστές τους: ''Δεν έχει να κάνει με το αν σε ρίχνουν κάτω, αλλά με το αν σηκώνεσαι πάνω'' (Vince Lombardi) και ''Ο νικητής στη ζωή, όχι μόνο στο ποδόσφαιρο, είναι αυτός που μαθαίνει από την ήττα ή το λάθος και επιστρέφει δυνατότερος''  Carlos Parreira. Υπάρχει φυσικά μια λεπτή γραμμή ισορροπίας, καθώς η υπερβολική στήριξη σε έναν ποδοσφαιριστή, μπορεί να έχει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Αν επιμείνει υπερβολικά ο προπονητής, συνεχόμενες κακές εμφανίσεις ή λάθη θα λειτουργήσουν αρνητικά και θα επιτείνουν το πρόβλημα. Εκεί, πρέπει να αποφορτίσει τον ποδοσφαιριστή ο προπονητής, δίνοντάς του χρόνο να πάρει ανάσες αγωνιστικές, εξηγώντας και επισημαίνοντάς του ταυτόχρονα τα δεδομένα. Το θέμα είναι πως χρειάζεται αρκετή εμπειρία, αυτοπεποίθηση και πίστη για να διαχειριστεί σωστά ο προπονητής όλες αυτές τις πιέσεις. Η κριτική, οι υποδείξεις για την αντικατάσταση παικτών στο αρχικό σχήμα, στη ροή του παιχνιδιού αλλά και το σχηματισμό ή την τακτική της ομάδας, έτσι κι αλλιώς θα γίνουν. Η κριτική στη σωστή της διάσταση μόνο καλό μπορεί να κάνει. Η διαφορετική οπτική και αντίληψη των καταστάσεων, λειτουργεί θετικά αν την ''φιλτράρεις'' και μάθεις να ελέγχεις την επιρροή που σου ασκεί, την πίεση που σου αποφέρει. Είναι μέρος του παιχνιδιού και σίγουρα δεν μπορεί να είναι όλες αντικειμενικές ή καλόπιστες. Μπορεί να είναι κατευθυνόμενες και να στοχεύουν απλά στην πρόκληση του προπονητή ή της ομάδας γενικότερα. Εξάλλου, είναι πολύ εύκολο να κρίνεις και να κάνεις υποδείξεις όταν δεν έχεις καμιά ευθύνη για το αποτέλεσμα. Αν οι οποιεσδήποτε υποδείξεις προς τον προπονητή δεν επαληθευτούν, τότε άμεσα ξεχνιούνται σαν να μην υπήρξαν.   Δεν θα βγει να πει κανείς πως έκανε λάθος εκτίμηση, απλά θα σωπάσει... Αν επαληθευτούν ως προς την απόδοση ή το αποτέλεσμα άμεσα θα υπάρχει η αντίδραση: ΄΄Εγώ τα έλεγα...''. Η πίεση αυτή που ασκούν στις περισσότερες περιπτώσεις τα Μ.Μ.Ε. αλλά και οι οπαδοί μιας ομάδας, είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα για τον προπονητή. Επιπλέον, οι γνώμες πάντα διαφέρουν, αφού για την ίδια ομάδα μια δεκάδα ανθρώπων, είναι πιθανό να φτιάξει 10 διαφορετικές 11άδες. Το μεγαλύτερο λάθος είναι να παρασυρθεί ο προπονητής σε αυτή τη διαδικασία από απειρία ή φόβο για τις επιλογές του, ειδικά όταν έχουν ''στραβώσει'' κάποια αποτελέσματα.  

Οι προπονητές υπόκεινται σε μια πολύ μεγάλη πίεση από τα Μ.Μ.Ε. Η πίεση αυτή φυσικά, όσο μεγαλύτερος είναι ο σύλλογος, αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο. Ωστόσο, μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα πως ακόμα και σε τοπικές κατηγορίες, σε ερασιτεχνικά πρωταθλήματα, ακόμα και σε παιδικά πρωταθλήματα, η πίεση που ασκείται στον προπονητή είναι μεγάλη. Και εδώ μπαίνει και η διαφοροποίηση της αμεσότητας, καθώς φίλαθλοι, γονείς αλλά και οποιοσδήποτε είναι σε επαφή με τον προπονητή, πολλές φορές μέσα στην καθημερινότητά του.  Ο έλεγχος, η συνέπεια, η ξεκάθαρη σκέψη που απαιτείται από τον προπονητή για να μπορέσει να ανταπεξέλθει και να μην οδηγηθεί σε δρόμους που άλλοι του επιβάλλουν, είναι πολύ δύσκολη διαδικασία. Η εμπειρία που διαμορφώνεται σιγά-σιγά παίζει καθοριστικό ρόλο, στη διαχείριση αυτής της κατάστασης. Η ευθύνη της απόφασης -και αυτό το πιστεύω ακράδαντα-, βαραίνει πάντα τον προπονητή και πρέπει να μάθει να ζει πάνω σε αυτό το τεντωμένο σκοινί: επιλογές-αποτέλεσμα-νίκες-ήττες. Πάντα μπορείς να δεις και να αξιολογήσεις το αποτέλεσμα σε σχέση με τη δουλειά σου, την προσέγγιση, τις δυνατότητες  της ομάδας. Η ρεαλιστική εκτίμηση είναι βασικό στοιχείο και με βάση αυτή πρέπει ο προπονητής να κτίσει, να δημιουργήσει και να δώσει στόχους και όραμα.
Αλήθεια, πιστεύει κανείς πως μια ήττα δεν φέρνει πάντα στενοχώρια; Ή πως σε μια ήττα, δε θα υπάρξει γκρίνια, κριτική, απόψεις, φωνές από τον περίγυρο της ομάδας; Πάντα θα υπάρχουν αυτά!
Το ρητό ''Η νίκη έχει εκατό πατέρες, ενώ η ήττα είναι ορφανή.'' του Galeazzo Ciano παραφράζεται σε ''Η νίκη έχει πολλούς πατέρες, αλλά η ήττα έναν: τον προπονητή'' για το ποδόσφαιρο!
Οπότε, το καλύτερο που μπορεί να κάνει κάποιος είναι να μάθει να τα αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα, συνέπεια και ρεαλιστική εκτίμηση, ώστε να βελτιώσει τις αδυναμίες και να μειώσει τα λάθη.
Το ρητό ΄Ότι δε με σκοτώνει, με κάνει πιο δυνατό΄΄ του Νίτσε, θα έλεγα πως είναι ένας μικρός οδηγός για τη σκέψη του προπονητή.

 Όπως είπε ο Άγγλος συγγραφέας Lewis Carroll ‘’αν δεν ξέρεις που πηγαίνεις, οποιοσδήποτε δρόμος θα σε βγάλει εκεί’’. Για να επιτύχεις, πρέπει να ξέρεις που πηγαίνεις. Εσύ είσαι αυτός που θα διαλέξεις τις σωστές κατευθύνσεις για σένα. Όπως φαίνεται και από την παρακάτω ιστορία, την οποία σας ξαναθυμίζω, προπονητές χωρίς ανεπτυγμένη φιλοσοφία, δεν έχουν συγκεκριμένη κατεύθυνση και συχνά υποκύπτουν σε εξωτερικές πιέσεις.
''Ήταν ένας γέρος, ένα μικρό αγόρι και ένας γάιδαρος. Πήγαιναν στην πόλη και αποφάσισαν ότι το αγόρι θα πήγαινε καβάλα στο γάιδαρο. Καθώς προχωρούσαν συνάντησαν κάποιους ανθρώπους που τους είπαν ότι δεν ήταν σωστό ο γέρος να πηγαίνει με τα πόδια και το αγόρι καβάλα. Έτσι αποφάσισαν να αλλάξουν. Αργότερα συνάντησαν κάποιους άλλους ανθρώπους που τους είπαν ότι είναι ντροπή για το γέρο να αφήνει ένα τόσο μικρό παιδί να περπατάει. Έτσι αποφάσισαν να περπατούν και οι δύο. Όμως συνάντησαν κάποιους άλλους ανθρώπους που τους είπαν ότι είναι χαζό να περπατούν αφού είχαν ένα γάιδαρο μαζί τους. Έτσι αποφάσισαν να καβαλικέψουν και οι δύο το γάιδαρο. Σύντομα όμως κάποιοι άλλοι τους είπαν ότι δεν έπρεπε να φορτώνουν έτσι το καημένο το ζώο. Ο γέρος και το παιδί σκέφτηκαν ότι αυτό ήταν το σωστό και αποφάσισαν να κουβαλήσουν αυτοί το γάιδαρο. Καθώς περνούσαν από μια γέφυρα έχασαν την ισορροπία τους και ο γάιδαρος έπεσε στο νερό και πνίγηκε. ''Το δίδαγμα της ιστορίας είναι πως αν προσπαθείτε να ευχαριστήσετε τον οποιονδήποτε, στο τέλος θα χάσετε το γάιδαρο.(Sabock 1985). Όταν εργάζεσαι σαν προπονητής, η φιλοσοφία σου θα σε βοηθήσει περισσότερο να μη χάσεις ‘’το γάιδαρό σου’’, παρά οι γνώσεις σου γύρω από το άθλημά σου. Μια συγκεκριμένη φιλοσοφία θα σε βοηθήσει να αποφύγεις την αβεβαιότητα όταν θα διαμορφώνεις κανόνες προπόνησης, στιλ παιχνιδιού, πειθαρχία, κανόνες συμπεριφοράς, αγωνιστική νοοτροπία, βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους και πολλές άλλες πλευρές της καθοδήγησης. Αν αφιερώνεις τον ίδιο χρόνο που αφιερώνεις στην ανάπτυξη των τεχνικών σου γνώσεων και στην ανάπτυξη της δικής σου φιλοσοφίας, θα γίνεις καλύτερος προπονητής. Δεν μπορείς να αποκτήσεις μια φιλοσοφία διαβάζοντας ένα βιβλίο ή υιοθετώντας τη φιλοσοφία ενός διάσημου προπονητή. Η φιλοσοφία δεν αποκτάται από καμιά πηγή αλλά από τις εμπειρίες σου. Μια φιλοσοφία είναι άχρηστη αν δεν την κατέχεις και δεν την καλλιεργείς. Ο ποιητής Elbert Hubert έγραψε :‘’Αν σου πω μια ιδέα μπορεί στο τέλος να τη θυμάσαι ή όχι. Αλλά αν σε κάνω να σκεφτείς ό ίδιος μια ιδέα, θα έχω προσθέσει κάτι στην υπόστασή σου’’. 
Κλείνοντας δύο ακόμα ρήσεις, σε σχέση με τη φιλοσοφία του προπονητή:
''Αν αυτό που έκανες χθες σου φαίνεται σπουδαίο, δεν έχεις κάνει αρκετά σήμερα'' Lou Holtz
''Από τη στιγμή που θα μάθεις να τα παρατάς,  θα σου γίνει συνήθεια'' Vince Lombardi

Βασίλης Παπαδάκης
Προπονητής Ποδοσφαίρου UEFA A'